Τα προεκλογικά συνθήματα της μεταπολίτευσης...

Τα προεκλογικά συνθήματα αποτελούν ξεχωριστό κομμάτι των εκλογικών αναμετρήσεων. Ιδιαίτερα γιατί κάποιες εποχές, ήταν ιδιαίτερα αιχμηρά και τραβηγμένα. Πολύ πιστεύουν ότι τα πράγματα έχουν εξομαλυνθεί γιατί πλέον τα συνθήματα δεν ακούγονται στις προεκλογικές συγκεντρώσεις, με χιλιάδες σημαίες από κάτω, αλλά στις τηλεοράσεις. Αυτό όμως δεν ισχύει όπως μας θυμίζουν τα τηλεοπτικά σποτ του 2012, όπου τον διαφαινόμενη εκλογική άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, προσπάθησε να την ανακόψει η ΝΔ με μια εκτεταμένη κατοστροφολογία (βάζοντας στο παιχνίδι διάφορες παραμέτρους όπως π.χ. τι θα γίνουν στο μέλλον τα παιδιά μας). Πριν σας αφήσουμε να απολαύσετε το αφιέρωμά μας, να πούμε το εξής- το δίπτυχο "παιδί-καταστροφολογία λόγω "αριστεράς" ή αριστεράς δεν είναι καινούργιο: μεταπολιτευτικά έχει ξαναχρησιμοποιηθεί το 1974, στην κεντρική προεκλογική αφίσα της

Εθνικής Παράταξης (που αποτέλεσε αστική εκδοχή της Χρυσής Αυγής), στην οποία ένα παιδάκι κρατούσε στο χέρι ένα ψωμάκι και το σύνθημα από κάτω τόνιζε "Εθνική Παράταξη - υια να μην χάσεις το παιδί σου", υπονοώντας ότι ψήφος στο "αριστερό" ΠΑΣΟΚ ή στο ΚΚΕ, θα οδηγούσε μάλλον σε παιδομάζωμα ή απαγωγές...Πάντως το εν λόγω κόμμα πήρε 6,71% οπότε το σύνθημα έπιασε εν μέρη τόπο... 

Και περνάμε στα συνθήματα...

«ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ Ο ΝΟΕΜΒΡΗΣ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ»
To σύνθημα αυτό ακουγόταν σε αρκετές διαδηλώσεις του 1974, από όσες έγιναν έπειτα από την Παρασκευή, 4η Οκτωβρίου του έτους. Την ημέρα εκείνη δημοσιεύθηκε η Συντακτική Πράξη, που όριζε ως ημέρα διεξαγωγής των εκλογών τη 17η Νοεμβρίου, δηλαδή την πρώτη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Πρακτικά, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, του οποίου η εκλογική επικράτηση προδιαγραφόταν βέβαιη, θέλησε να οικειοποιηθεί το ορόσημο του '73. Στην προεκλογική περίοδο του '74 το σύνθημα αυτό το «τίμησαν» αριστερές ομάδες και κινήσεις - κυρίως το ΕΚΚΕ- που δεν εντάσσονταν στο σχήμα της Ενωμένης Αριστεράς. Με όρους μετεκλογικούς θα λέγαμε ομάδες της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Τότε όμως, μέχρι να γίνουν οι πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές, ελλείψει ... Βουλής «εξωκοινοβουλευτικοί» ήσαν οι πάντες...
Το σύνθημα ασφαλώς έβρισκε σύμφωνη τη συντριπτική πλειονότητα των οπαδών του ΠΑΣΟΚ και της Ενωμένης Αριστεράς, καθώς και αρκετούς υποστηρικτές της Ένωσης Κέντρου. Σποραδικά, ακούστηκε σε συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ και της Αριστεράς. Σποραδικά, όμως. Τα επιτελεία των αντίστοιχων κομμάτων δεν το «υιοθέτησαν», πιθανότατα για να μην επισημοποιηθεί η πεποίθησή τους ότι η Νέα Δημοκρατία όδευε προς πανηγυρική νίκη.
Για τους ένθερμους οπαδούς του Κ. Καραμανλή, η επιλογή της 17ης Νοεμβρίου ως ημέρας διεξαγωγής των εκλογών ήταν «απότιση φόρου τιμής στην εξέγερση του 1973, την οποία συνέδεε ευθέως με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας». Για τους περισσότερους από τους υπόλοιπους ήταν ένα απαράδεκτο «καπέλωμα».
«ΠΑΣΟΚ, ΣΗΜΑΙΝΕΙ,  Π... Η, ΑΝΤΡΕΑ, Σ' ΕΦΕΡΕ Ο ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ»
Γεννήθηκε το '74 ως σκωπτικό κουίζ, που αποδείχθηκε αρκούντως δημοφιλές σε κύκλους φίλων της Νέας Δημοκρατίας και της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Μαύρου. «Ξέρετε τι σημαίνουν τα αρχικά ΠΑΣΟΚ;...». Κι ακολουθούσε η απάντηση.
Το «μετέφεραν» και σε προεκλογικές συγκεντρώσεις του '74 κάποιοι ... αχαλίνωτοι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας, από αυτούς που δεν έδιναν την παραμικρή σημασία στο τι αποδεχόταν η επίσημη γραμμή, ούτε στις λοξές ματιές των γύρω. Έστω και «περιθωριακά», ακούστηκε. Χρειαζόταν απλώς ... γερά πνευμόνια, διότι ήταν «μακρινάρι»...
Ο Χένρι Κίσινγκερ, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ήταν τότε «κόκκινο πανί» στην Ελλάδα. Αιτία, η υποστήριξη που παρείχε η Ουάσινγκτον στη χούντα, αλλά και η στάση της στην υπόθεση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Εκείνη την εποχή, πολλοί στην Ένωση Κέντρου πίστευαν όντως πως ο Ανδρέας Παπανδρέου, παρά τις αριστερές του διακηρύξεις, ήταν «βαλτός» από τους Αμερικανούς. Ποια θεωρούσαν ότι ήταν η «αποστολή» του; Να διασπάσει και τελικά να διαλύσει το Κέντρο, το οποίο στην προδικτατορική Ελλάδα είχε αναδειχθεί σε βασική αντιμοναρχική δύναμη.
Μήπως αναρωτιέστε πώς μπορούσε να κυριαρχεί τόσο ισχυρός αντιαμερικανισμός, ακόμη και στις τάξεις ακραιφνών οπαδών του ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος διακήρυττε το «Ανήκομεν εις την Δύσιν»; Θυμηθείτε μια ακόμη «συντεταγμένη» της εποχής: Τρεις μήνες και ... τρεις ημέρες προτού στηθούν οι κάλπες, δηλαδή στις 14 Αυγούστου 1974, με απόφαση του πρωθυπουργού Καραμανλή η χώρα είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Τα χαράματα της ίδιας ημέρας, η Άγκυρα είχε εξαπολύσει στην Κύπρο τον «Αττίλα 2».
Υπό αυτές τις συνθήκες ακόμη και οι οπαδοί του Κ. Καραμανλή όταν χαρακτήριζαν τον Ανδρέα «άνθρωπο του Κίσινγκερ», είτε το πίστευαν είτε ήθελαν απλώς να πικάρουν «τους άλλους», ένιωθαν ότι εκστόμιζαν την απόλυτη, υπέρτατη βρισιά...
«ΣΒΗΝΕΙ, Ο ΗΛΙΟΣ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Το φώναξαν «Νεοδημοκράτες» το '74 και το '77. Στη δεύτερη, τουλάχιστον, περίπτωση ήταν φανερό ότι το σύνθημα εξέφραζε ευσεβή πόθο που δεν «πατούσε» στην πραγματικότητα. Όλοι καταλάβαιναν ότι η άνοδος του ΠΑΣΟΚ θα ήταν ραγδαία - κι όντως, το κόμμα του Α. Παπανδρέου έκανε άλμα στο 25,33% από το 13,58 % του 1974..
Εν πάση περιπτώσει, οπαδοί ήταν - και ... προφήτευαν πριν από εκλογές. Τι να πει όμως κανείς για την ... φοβερή πρόβλεψη που έκανε ο Ιωάννης Ζίγδης δέκα μέρες έπειτα από τις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 , ευθύς μόλις αντικατέστησε τον Γεώργιο Μαύρο στην αρχηγία της ΕΔΗΚ: «Πολύ γρήγορα θα ξεφουσκώσει το ΠΑΣΟΚ»...
Ήδη, βεβαίως, ξεφούσκωνε το Κέντρο - και μάλιστα ταχύτατα. Από το 20,42% που είχε λάβει το '74 η Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις, στο 11,95% του 1977. Η αφαίμαξη ήταν αισθητή και σε επίπεδο στελεχών, με τελευταία απώλεια την αποχώρηση του Αναστάσιου Πεπονή που προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ, τον Ιούνιο του '77. Η ΕΔΗΚ όδευε προς τη διάλυση κι ο Ζίγδης «έβλεπε» ξεφούσκωμα του ΠΑΣΟΚ. Τουλάχιστον αυτό έλεγε...
«NATO - CIA, ΕΥΤΥΧΙΑ»
Σύνθημα - κι αυτό- του '74. Διασκευή του «ΝΑΤΟ - CIA, προδοσία», για ... ειδική χρήση. Μπορεί το διασκευασμένο σύνθημα να μην κατονόμαζε κόμμα και αρχηγό, αλλά δεν χρειαζόταν να το κάνει: Ο «ηγέτης» ήταν παρών και γινόταν αποδέκτης της χλεύης όσων πήγαν στην κεντρική προεκλογική του συγκέντρωση, στην Αθήνα, με μοναδικό σκοπό να τον λοιδορήσουν.
Ήταν ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, επικεφαλής της ακροδεξιού κόμματος Εθνική Δημοκρατική Ένωση. Ο κόσμος που έσπευσε να τον γελοιοποιήσει, ήταν απείρως περισσότερος από τους οπαδούς του...
Το 1965- 1967, στην περίοδο της λεγόμενης Αποστασίας, ο Π. Γαρουφαλιάς ήθελε να γίνει πρωθυπουργός. Δεν τα κατάφερε. Είναι άγνωστο τι περίμενε από τις κάλπες της 17ης Νοεμβρίου 1974. Έλαβε το 1,08% των ψήφων. Και άφθονη καζούρα...
«ΘΑΛΑΣΣΑ ΣΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ, ΤΡΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ»
Εάν οι ... Μαυρογιαλούροι παλαιότερων εποχών έταζαν λίγα γεφύρια και λίγα ποτάμια, οι ... χαβαλετζήδες του '74 αξίωναν από τον Π. Γαρουφαλιά μια κάποια .αναβάθμιση, γεωλογική και συγκοινωνιακή.
Πότε ξεκίνησε, όμως, το ... όχημα της Ιστορίας που έφερε τον Π. Γαρουφαλιά στο εκλογικό προσκήνιο - αν μπορείς να το πεις έτσι- του 1974; Η εκκίνηση έγινε το 1965.
Ο Π. Γαρουφαλιάς ανήκε στην Ένωση Κέντρου και διετέλεσε υπουργός Άμυνας του Γεωργίου Παπανδρέου. Όταν όμως εκείνος διαπίστωσε ότι ο υπουργός του είχε γίνει άνθρωπος των Ανακτόρων, τον διέγραψε από την Ένωση Κέντρου και τον απέπεμψε από την υπουργική θέση (καλοκαίρι του 1965). Βέβαιος ότι ο μονάρχης Κωνσταντίνος δεν θα υπέγραφε το διάταγμα της αποπομπής του, ο Γαρουφαλιάς αρνήθηκε να αποχωρήσει. Επί πλέον, τέλος Ιουνίου - αρχές Ιουλίου 1965, μετέθεσε σε νευραλγικές θέσεις της Αττικής δεκαπέντε αξιωματικούς που είχαν σχέση με την ακροδεξιά οργάνωση ΙΔΕΑ.
Κάπως έτσι, ο Παπανδρέου κατάλαβε ότι το Παλάτι συγκροτούσε μηχανισμό οργάνωσης πραξικοπήματος, για την περίπτωση που ο ίδιος θα αποκτούσε τον έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων. Λίγες μέρες αργότερα επήλθε η πλήρης ρήξης στις σχέσεις Παπανδρέου - Κωνσταντίνου κι ακολούθησαν οι κυβερνήσεις Αποστασίας.
«ΠΕΤΡΟ, ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΖΕΣΑΙ;»
Ενίοτε οι αρχηγοί διατυπώνουν ρητορικά ερωτήματα και το πλήθος απαντά, με «ναι» ή «όχι». Με την ... ανατρεπτική περίπτωση Γαρουφαλιά συνέβαινε το αντίθετο. Ο κόσμος ήταν αυτός που ρωτούσε, χωρίς φυσικά να λαμβάνει απάντηση. Εάν ψάχνετε το νόημα της ερώτησης «Πέτρο, πού στηρίζεσαι;», μπορείτε να σκεφθείτε τη διάθεση του κόσμου να υπογραμμίσει τη ματαιότητα των προσπαθειών του «τιμώμενου» προσώπου. Πρώτιστο κίνητρο για το σύνθημα, όμως, ήταν άλλο. Αμιγώς ηχητικό: ακούστε απλώς πώς ηχεί το «πού» μαζί με την πρώτη συλλαβή του ρήματος...
«ΒΑΛΕ, ΤΖΑΤΖΙΚΙ, ΣΤΟ ΣΟΥΒΛΑΚΙι»
Για να μην κυριαρχεί μονοτονία και - πρωτίστως, αυτό- για να επιβεβαιώνεται ο ... πλουραλισμός, ο κόσμος χωριζόταν στα σε δυο. Οι μεν φώναζαν «βάλε», οι δε «όχι». Τζατζικομάχοι και τζατζικολάτρες, σε μια ηχητική μονομαχία που αποδείκνυε ότι η ΕΔΕ ήταν τόσο ... πολυσυλλεκτικό κόμμα, ώστε οι διαφορετικές τάσεις εκφράζονταν στην ίδια την προεκλογική συγκέντρωσή «του».
«ΠΗΔΑ ΚΑΤΩ ΑΡΧΗΓΕ»
Όταν το καλαμπούρι τελείωνε, ο κόσμος ζητούσε από τον Πέτρο να βρεθεί κοντά στο ...λαό του.
Το '74 οι χουντικοί, που αφθονούσαν στον κρατικό μηχανισμό και οι οποίοι φυσικά δεν ήταν ανύπαρκτοι στην ελληνική κοινωνία, απέφυγαν να βγουν στο πολιτικό και εκλογικό ... ξέφωτο. Ούτε για να υποστηρίξουν το Π. Γαρουφαλιά, ούτε για να συγκροτήσουν άλλο κόμμα.
Ήταν «μουδιασμένοι» και ανήσυχοι, διότι δεν γνώριζαν εάν και κατά πόσο η Μεταπολίτευση θα αποκτούσε κάποιον - εφιαλτικό, για τους ίδιους- ριζοσπαστισμό, όπως πχ είχε συμβεί νωρίτερα στην Πορτογαλία. Το '74 δεν μπορούσαν καν να ξέρουν πόσο θα προχωρούσε η λεγόμενη αποχουντοποίηση.
Την εμφάνισή τους θα την έκαναν δυναμικά, τρία χρόνια αργότερα, συσπειρωμένοι γύρω από την Εθνική Παράταξη. Το κόμμα «των νεοχουντικών με τη μηδενιστική αντίληψη», κατά το ορισμό που έδωσε ο Κ. Καραμανλής στην προεκλογική περίοδο του '77.
«Ο ΦΛΩΡΑΚΗΣ ΣΤΟ ΓΟΥΔΗ, ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΝ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ»
Ούτε οι πολιτικές τους θέσεις, ούτε η «χωροταξία» της αίθουσας του Κοινοβουλίου έφερναν κοντά το Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ και τον πρωθυπουργό και ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, το 1977. Ε, οι οπαδοί της Εθνικής Παράταξης φαντάστηκαν τον έναν δίπλα στον άλλο, μπροστά από τις κάνες ενός εκτελεστικού αποσπάσματος.
Σε άλλα ... κλασσικά συνθήματά τους, οι κομμουνιστές είχαν την «τιμητική» τους ... μόνοι - αποσυνδεδεμένοι από τον πρωθυπουργό που νομιμοποίησε το κόμμα τους: «Αλήτες, προδότες, κομμουνιστές», «Κομμούνια, κομμούνια, θα γίνετε σαπούνια». Ορισμένα από αυτά τα θυμήθηκαν, από τις ευρωεκλογές του 1984 και έπειτα, οι οπαδοί της ΕΠΕΝ.
Το 1977 η Εθνική Παράταξη είχε «στεγάσει» τους νοσταλγούς της χούντας, οι οποίοι είχαν πλέον ξεθαρρέψει. Είχαν ήδη λάβει ... ενθαρρυντικά μηνύματα, δύο έτη νωρίτερα. Το 1975 ο Άρειος Πάγος χαρακτήρισε «στιγμιαίο αδίκημα» το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, με αποτέλεσμα να «παγώσει» η υπόθεση της δίωξης 104 στελεχών, όλων των χουντικών κυβερνήσεων.
Με το βούλευμα 414/75 που εξέδωσε το πενταμελές Συμβούλιο Εφετών, τον Μάιο του έτους εκείνου, παραπέμφθηκαν σε δίκη για εσχάτη προδοσία μόνο 24 στελέχη της δικτατορίας. Ανάμεσα στους πολλούς που ... ξεγλίστρησαν, ήταν και τρεις πρωθυπουργοί: Ο πρώτος χουντικός, ο Κωνσταντίνος Κόλλιας, ο «εκλεκτός» του «αόρατου δικτάτορα» Δημήτρη Ιωαννίδη, Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος και ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο πρωθυπουργός της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Μεγαλύτερη, ίσως, ψυχολογική ... ανάταση προσέφερε στους απανταχού χουντικούς η εξέλιξη σε ένα άλλο δικαστικό «πεδίο»: Εκείνο που αφορούσε τους βασανιστές της χούντας. Το 1975 έγιναν τρεις σχετικές δίκες, από τις οποίες προέκυψαν αυστηρές, πολυετείς ποινές φυλάκισης 15 έως 23 ετών μόνο για τους διοικητές του ΕΑΤ- ΕΣΑ. Στους υπόλοιπους κατηγορηθέντες επιδείχθηκε επιείκεια από μεγάλη έως ... απίστευτη, σίγουρα δε ασύμβατη προς τις φρικώδεις σχετικές αποκαλύψεις και μαρτυρίες.
Προκάλεσε μάλιστα σοκ στην κοινή γνώμη, αλλά και σφοδρές αντιδράσεις όλης της αντιπολίτευσης, η ετυμηγορία του Μικτού Κακουργιοδικείου Χαλκίδας που εκδίκασε την τελευταία από τις τρεις υποθέσεις: Οι 11 από του 15 αθωώθηκαν. Στους ... πασίγνωστους βασανιστές Μάλλιο, Γώγο και Λουκόπουλο επιβλήθηκαν «ποινές» από τέσσερις έως δέκα μήνες φυλάκισης, όλες εξαγοράσιμες ή με αναστολή. Κανείς δεν φυλακίστηκε.
«Αυτό το σύνθημα της καθάρσεως είναι λιγάκι επικίνδυνο, όταν επεκτείνεται υπέρ το δέον», είχε δηλώσει την Τρίτη 23 Απριλίου 1975 ο υπουργός Προεδρίας, Γεώργιος Ράλλης. Δυο ημέρες αργότερα, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ, επί της ουσίας διατύπωσε τη θεωρία των «σταγονιδίων», λέγοντας: «Κάθαρσις δεν υπάρχει πλέον για λόγους παρελθόντος. Θα υπάρχει διαρκώς - δια λόγους παρόντος- παρακολούθησις, η οποία μας κάνει να γνωρίζουμε πράξεις και σκέψεις ελαχίστων πλέον ανοήτων».
Το κυβερνητικό μήνυμα ήταν σαφές: η «αποχουντοποίηση» έληξε, συμπεριλαμβανομένων και των υψηλών «διαζωμάτων» της Διοίκησης και του κρατικού μηχανισμού. Ανακουφισμένοι, πλέον, οι νοσταλγοί της χούντας μπορούσαν να ανασυγκροτηθούν και να προετοιμαστούν για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Εκείνη του 1977.
«ΦΟΛΑ, ΣΤΟ ΣΚΥΛΟ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Δεν θα μπορούσε φυσικά να αφήσει ... παραπονεμένο τον Ανδρέα Παπανδρέου το «κοινό» της Εθνικής Παράταξης, το '77. Η αλήθεια είναι ότι το σύνθημα ακούστηκε για πρώτη φορά τρία χρόνια νωρίτερα, από τα στόματα ορισμένων ... ασυγκράτητων πιστών της Νέας Δημοκρατίας . Στα χείλη όμως των οπαδών της Εθνικής Παράταξης ηχούσε πολύ πιο ... ομόθυμο και φανατικό.
Το σύνθημα απετέλεσε, κατά κάποιο τρόπο, απάντηση στο προγενέστερο, αντιδικτατορικό μεταπολιτευτικό «φόλα, στο σκύλο, της ΕΣΑ» - δηλαδή στον Δ. Ιωαννίδη.
Στις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 η Εθνική Παράταξη απέσπασε το ουδόλως ευκαταφρόνητο 6,82% των ψήφων, εκλέγοντας πέντε βουλευτές. Απέτυχε όμως να εκλεγεί ο αρχηγός της, ο Στέφανος Στεφανόπουλος ένας εκ των παλιών πρωθυπουργών της Αποστασίας. Αρκετά στελέχη της πάντως ανέμεναν μεγαλύτερο ποσοστό, με «ζενίθ» των φιλοδοξιών τους την 4η θέση στις εκλογές, την οποία όμως κατέλαβε το ΚΚΕ, με 9,36%.
«ΘΕΛΟΥΜΕ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ, ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΙ ΤΟ ΡΟ»
Καλά τα οράματα, καλοί οι πολιτικοί στόχοι, αλλά αν δεν ποντάρεις σε κάποιες από τις προσωπικές αδυναμίες του αντιπάλου, η μάχη μένει χωρίς ...αλατοπίπερο. Κάπως έτσι σκέφθηκαν προφανώς οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ που συμμετείχαν στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του 1981.
Έτσι, ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας - και απερχόμενος πρωθυπουργός, τότε- Γεώργιος Ράλλης «πλήρωσε» ένα πρόβλημα που τον χαρακτήριζε στην εκφορά λόγου, στην άρθρωση: Σαν νέος ... Δημοσθένης, δυσκολευόταν να προφέρει το «ρο». Πρόφερε «γο». Οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ λοιπόν συμπεριέλαβαν το ... καθαρό «ρο» στα προσόντα που οφείλει να διαθέτει ένας πρωθυπουργός και το διαλάλησαν ουκ ολίγες φορές.
Σκαρφίστηκαν μάλιστα και ανέκδοτα, με το ανεξάντλητο κέφι που αντλούσαν από την βεβαιότητα της επικείμενης επικράτησης του ΠΑΣΟΚ: «Γιατί η Δεξιά κάνει χορταστική τη νίκη μας; Γιατί ο Ράλλης βλέπει ότι έχουμε μεγάλο ρεύμα και το λεει γεύμα»
«ΑΥΤΟΣ, ΑΥΤΟΣ, ΑΥΤΟΣ ΕΙΝ' ΑΡΧΗΓΟΣ- ΚΑΙ ΟΧΙ Ο ΜΕΘΥΣΤΑΚΑΣ Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ»
Πάντα στο 1981. Ήταν η απάντηση των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας, στην ειρωνεία των φίλων του ΠΑΣΟΚ για το «ρο» του Γ. Ράλλη. Καθηγητές ... ορθοφωνίας εσείς; Της ... αντιαλκοολικής εταιρείας εμείς!
Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο προσδιορισμός «Αμερικανός» εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται ως στίγμα, τουλάχιστον για έναν υποψήφιο πρωθυπουργό, εν έτει 1981, από οπαδούς της Νέας Δημοκρατίας. Δηλαδή οπαδούς του κόμματος, του οποίου η κυβέρνηση τον Οκτώβριο του '80 είχε εντάξει πάλι τη χώρα στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Μπερδέματα πολιτικής και ...εθνολογικής υφής!...
Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι, ναι μεν οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας χλεύαζαν τον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ επειδή ήταν «τα έτσουζε», αλλά η ατάκα του Γ. Ράλλη για ένα ποτήρι ήταν αυτή που σφράγισε την αποκαθήλωση από την ηγεσία του κόμματος, έπειτα από την εκλογική ήττα της 18ης Οκτωβρίου: «Το πικρό ποτήρι θα το πιω μέχρι τέλους», είπε.
Ποια προσόντα του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας να υπονοούσε άραγε το τριπλό «αυτός», του συνθήματος; Μήπως τη σοβαρότητα και την εγκράτεια, σε αντιδιαστολή με τον «μπον βιβέρ», λάτρη του αλκοόλ, Ανδρέα; Άγνωστο - και μάλλον απροσδιόριστο και αδιάφορο. Ήταν προφανές πως ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του πρώτου μισού του συνθήματος ήταν να ... εξυπηρετηθεί το δεύτερο σκέλος.
Οποιαδήποτε αρχηγικά προτερήματα - πάντως- κι εάν αναγνώριζαν οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας, ο Γ.Ράλλης δεν θα μπορούσε να αποτρέψει τη βαριά εκλογική ήττα. Δεν ήταν μόνο η φθορά δυο συνεχόμενων κυβερνητικών θητειών που έπληττε το κόμμα του. Ήταν πλέον ιστορική κόπωση της συντηρητικής παράταξης, που βρισκόταν στην εξουσία ουσιαστικά από την εποχή ... του Βενιζέλου.
«ΚΚΕ ΚΑΙ ΠΑΣΟΚ, ΕΙΣΑΣΤΕ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΜΠΛΟΚ»
Σύνθημα κι αυτό του 1981, των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας. Παρά το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, δεν απευθυνόταν ασφαλώς στα δύο κόμματα. Απευθυνόταν στους ψηφοφόρους εκείνους, τους οποίους με κατοπινούς όρους θα προσδιορίζαμε ως κινούμενους στο «μεσαίο χώρο». Στους «νοικοκυραίους», οι οποίοι για διάφορους λόγους γοητεύονταν από τις εξαγγελίες και την προσωπικότητα του Αντρέα Παπανδρέου.
Αποδέκτες του συνθήματος ήταν επίσης όσοι - κατά την ορολογία ΠΑΣΟΚ- «μη προνομιούχοι» έτρεφαν δυσπιστία ή και εχθρότητα προς το ΚΚΕ.
Το συγκεκριμένο «σύνθημα - προειδοποίηση» θύμιζε μια ρήση που ήταν δημοφιλής, από το 1974, στους «νεοδημοκρατικούς» κύκλους: «Το ΠΑΣΟΚ είναι σαν το καρπούζι. Από έξω πράσινο, από μέσα κόκκινο».
Ας ληφθεί ακόμη υπόψη ότι και η διεθνής συγκυρία «έδινε πόντους» στο «ΚΚΕ και ΠΑΣΟΚ, είσαστε στο ίδιο μπλοκ». Από το Μάιο του '81 οι Γάλλοι είχαν εκλέξει για πρώτη φορά από το 1936 Σοσιαλιστή πρόεδρο, το Φρανσουά Μιτεράν, ο οποίος μάλιστα συμπεριέλαβε στην κυβέρνηση του οποίου τέσσερις κομμουνιστές.
Το «ΚΚΕ και ΠΑΣΟΚ, είσαστε στο ίδιο μπλοκ» ακούστηκε με περισσότερο πάθος πριν από τις Ευρωεκλογές του 1984. Οι λόγοι ήταν αρκετοί. Τα 2,5 (και πλέον) έτη διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ είχαν σωρεύσει . άφθονο θυμό στις τάξεις των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας. Διάφορες θεσμικές αλλαγές, κυρίως δε η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, έκαναν μεγάλο μέρος της κοινωνικής της βάσης να νιώθει «περικυκλωμένο». Αρχηγός ήταν πλέον ο Ευάγγελος Αβέρωφ, που είχε προσδώσει στο κόμμα τη φυσιογνωμία μιας «σκληρής», παραδοσιακής Δεξιάς.
«ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΣΟΚ, ΔΕΝ ΜΑΣ ΘΕΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΟΚ»
Μπορούσαν να τείνουν «ευήκοον ους» σε αυτό το σύνθημα, όσοι τυχόν θεωρούσαν κάπως απροσδιόριστο το προαναφερθέν. Διπλή η αποστολή του, το 1981: Αναδείκνυε ένα σημαντικό σημείο ταύτισης του ΠΑΣΟΚ με τους κομμουνιστές κι επιπλέον υπενθύμιζε - με τον τρόπο του - τον ειδικό ρόλο που είχε διαδραματίσει ο νυν αρχηγός στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Γ. Ο Ράλλης ήταν υπουργός Εξωτερικών το Δεκέμβριο του 1978.
Τότε, μαζί με τους ομολόγους του Γεωργίας (Γιάννης Μπούτος) και θεμάτων ΕΟΚ (Γιώργος Κοντογιώργης), είχε αναλάβει τις - σκληρές, όπως αποδείχθηκαν- διαπραγματεύσεις. Μάλιστα την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου εκείνου είχε διαφανεί το ενδεχόμενο να ναυαγήσει η Διάσκεψη Ελλάδας - ΕΟΚ.
Πόσο ακριβές ήταν το σύνθημα; Όχι και τόσο, αλλά αυτά είναι «ψιλά γράμματα» σε προεκλογικές, φορτισμένες ημέρες. Το φθινόπωρο του 1981 η θέση του ΚΚΕ για έξοδο από την ΕΟΚ παρέμενε σταθερή, δεν ίσχυε όμως το ίδιο και για το ΠΑΣΟΚ, του οποίου η «Διακήρυξη Κυβερνητικής Πολιτικής» (Ιούλιος '81) δεν επαναβεβαίωνε ρητώς το στόχο της αποδέσμευσης. Αντ' αυτού, αναφερόταν σε δημοψήφισμα, το οποίο επαφιόταν στη διακριτική ευχέρεια του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κ. Καραμανλή. Προφανώς, λοιπόν, το ενδεχόμενο απομάκρυνσης της χώρας από την ΕΟΚ ... απομακρυνόταν, το ίδιο.
Είπαμε, όμως, οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας δεν είχαν κανένα λόγο να διυλίζουν τον κώνωπα... Σε τελική ανάλυση, δεν ήταν και τόσο μακρινή η εποχή του αντι- ΕΟΚικού ΠΑΣΟΚ. Ιούνιος του '79 ήταν, όταν ο Κώστας Σημίτης πληροφορήθηκε από τις εφημερίδες ότι ... παραιτήθηκε από το Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ. Αιτία: Ως υπεύθυνος «Διαφώτισης», είχε εγκρίνει αφίσα για την ΕΟΚ, η οποία πρόσθετε τη φράση «ναι στην Ευρώπη των λαών» στο «όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων».
Αξιοπρόσεκτη ήταν ασφαλώς η επιλογή της λέξης «Μπολσεβίκοι», αντί πχ του «ΚΚΕ». Ο όρος «Μπολσεβίκοι» υποδήλωνε μια ... ιστορική αγριάδα εκ μέρους της «άλλης όχθης», αν όχι και μια γενική, διεθνή κομμουνιστική απόπειρα να αποσπαστεί η Ελλάδα από την ΕΟΚ. Είχε μια ... ψυχροπολεμική χροιά, κάπως ασύμβατη προς μια άλλη ιδιότητα του Γ. Ράλλη, ο οποίος βρισκόταν στο βήμα όταν το πλήθος φώναζε το εν λόγω σύνθημα: Το Σεπτέμβριο του '78 έγινε ο πρώτος Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών που επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ένωση.

«ΝΑ ΦΥΓΕΙ Η ΔΕΞΙΑ, ΝΑ ΑΝΑΣΑΝΟΥΜΕ»
Καθώς το ζήτημα της κυβερνητικής εξουσίας επισκίαζε τους πάντες και τα πάντα, στις κεντρικές προεκλογικές ομιλίες του '81 δεν περίσσευε αρκετή διάθεση και χρόνος για να θιγούν άλλα θέματα. Κάπως διαφορετικά ήταν τα πράγματα στις αθηναϊκές επί μέρους συναθροίσεις, όπως πχ εκείνες που γίνονταν με αφορμή εγκαίνια συνοικιακών εκλογικών κέντρων.
Εκεί, στις συγκεντρώσεις κομμάτων και υποψηφίων της αντιπολίτευσης, ορισμένες φορές είχαν την «τιμητική τους» τα θέματα του περιβάλλοντος και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Το σύνθημα αναφερόταν στο αθηναϊκό νέφος που είχε εμφανιστεί λίγα χρόνια νωρίτερα, αν και η έννοια «ανάσα» αποκτούσε γενικότερη, σιβυλλική διάσταση. Ακουγόταν σε συναθροίσεις οπαδών διαφόρων κομμάτων, εξαιρουμένης φυσικά της Νέας Δημοκρατίας. Είναι δε αλήθεια ότι την εποχή εκείνη ο περισσότερος κόσμος δεν φανταζόταν πόσο ... ανθεκτικό και απειλητικότερο θα αποδεικνυόταν, στις επόμενες δεκαετίες, το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ελλάδα.
Στη δύση της δεκαετίας του '70, εξ αιτίας του νέφους και των σχετικών ρεπορτάζ οι Αθηναίοι άρχισαν να συζητούν- για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση- περί μονοξειδίου, διοξειδίου, άνθρακα, θείου.
Αν οι γιαγιάδες της εποχής εκστόμιζαν το «Σικάγο γίναμε», ανήσυχες για τη σταδιακή μετατροπή της πρωτεύουσας σε μια μεγαλούπολη θορυβώδη, απρόσωπη και χαρακτηριζόμενη από αρκετά - για τα μέτρα της εποχής- κρούσματα εγκληματικότητας, οι περιβαλλοντολόγοι «τιμούσαν» την άλλη άκρη των ΗΠΑ: «Λος Άντζελες γίναμε!». Η αμερικάνικη αυτή μεγαλούπολη ήταν σημείο αναφοράς για τους ειδικούς σε θέματα ρύπανσης, επειδή εκεί - δεκαετίες νωρίτερα- είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά φωτοχημικό νέφος.
Κάπως έτσι, λοιπόν, το νέφος το '81 «εντάχθηκε» στην εκστρατεία εναντίον της Νέας Δημοκρατίας. Πήγαινε όμως ... γυρεύοντας και η γαλάζια κυβέρνηση. Όχι επειδή δεν αναχαίτισε την - πρωτοεμφανιζόμενη, στην Αθήνα- ρύπανση, αλλά διότι το '81 ουδείς είχε ξεχάσει τη δήλωση ενός υπουργού της: «Φέρτε μου ένα νεκρό από το νέφος», είχε ζητήσει ο Κωστής Στεφανόπουλος, για να πεισθεί ότι υπήρχε πλέον πρόβλημα στην πρωτεύουσα...
«ΒΡΕΧΕΙ, ΒΡΕΧΕΙ, ΦΤΑΙΕΙ Η ΕΟΚ»
Στις - κατά πολύ συνηθέστερες- καιρικές συνθήκες της καλοκαιρίας, το σύνθημα γινόταν: «Θα βρέξει, θα βρέξει (σ. σ. άγνωστο πότε), φταίει η ΕΟΚ». Αυτή τη σαρκαστική διάθεση επιδείκνυαν οι οπαδοί του ευρωκομμουνιστικού ΚΚΕ εσωτερικού προς το ΚΚΕ, στις εκλογές του '81, του '85, αλλά και στην αναμέτρηση των Ευρωεκλογών του '84.
Κάθε φορά που ο Λεωνίδας Κύρκος ή άλλο στέλεχος του ΚΚΕ εσωτερικού στηλίτευε από την εξέδρα ή το μπαλκόνι τη «στείρα άρνηση» του «δογματικού ΚΚ» προς την ΕΟΚ, το κοινό «τιμούσε» αυτό το σύνθημα, που απέπνεε ... «βελούδινη» ειρωνεία.
Η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος της ΕΟΚ- το δέκατο- με τη τη συμφωνία της 28ης Μαϊου 1979. Ένα μήνα αργότερα, Βουλή επικύρωσε τη συνθήκη με 193 θετικές ψήφους. Ήταν οι ψήφοι της Νέας Δημοκρατίας, του ΚΟΔΗΣΟ, της ΕΔΗΚ, της ΕΔΑ, του ΚΚΕ εσωτερικού. Τρεις βουλευτές φώναξαν «παρών» και 93 απείχαν. Ήταν του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ.
Στην αέναη μάχη μεταξύ των δύο ΚΚΕ για την πολιτική και ιδεολογική «πρωτοκαθεδρία» στην Αριστερά, το ζήτημα της ΕΟΚ ήταν από τα πλέον σημαντικά, «εύκλεκτα» και ... δημοφιλή. Έπειτα από την επικύρωση της συμφωνίας ένταξης στη Βουλή, στα Πανεπιστήμια τα πιο ζωρά «πηγαδάκια» - οι ομάδες ατόμων που συζητούσαν εντόνως, συνήθως σε κυκλική διάταξη- ήταν αυτά που είχαν ως αντιπάλους τα μέλη της ΚΝΕ και της ΕΚΟΝ «Ρήγας Φεραίος». Τις Νεολαίες του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού, αντιστοίχως. Όποιο κι αν ήταν το αρχικό αντικείμενο αντιπαράθεσης, στο 70% - 80% των περιπτώσεων η συζήτηση ... κατέληγε στην ΕΟΚ.
Στις αρχές Νοεμβρίου 1979, εν μέσω συζητήσεων για τις - κλιμακούμενες, τότε- κινητοποιήσεις εναντίον του νόμου 815/78 που αφορούσε τη δομή και λειτουργία των ΑΕΙ, ανάμεσα στα αποφθέγματα του Μαρξ, του Λένιν, του Αλτουσέρ, του Πουλαντζά και του Καστοριάδη, το θέμα της ΕΟΚ έγινε πάλι κυρίαρχο.
Αφορμή; Μια ανακοίνωση της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Σε αυτήν διευκρινιζόταν πως δικαίωμα μετάταξης σε κοινοτικές υπηρεσίες στις Βρυξέλλες αποκτούσαν μόνον όσοι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν ήδη ταχθεί ανοικτά υπέρ της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, επειδή «εξ ορισμού θα εργάζονται υπέρ της προαγωγής της πανευρωπαϊκής ιδέας».
ΚΝίτες και «Ρηγάδες» βρέθηκαν, τότε, πάλι σε θέσεις μάχης, για να αναλύσουν τη φυσιογνωμία της ΕΟΚ και να ... διαλύσουν οι μεν τα επιχειρήματα των δε.
«ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΑΠΑΚΙ, ΠΑΡΑ ΤΟ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ»
Φθηνότερα ΙΧ υποσχέθηκε πριν από τις εκλογές του Ιουνίου 1985 ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ - κυρίως αυτού- διακήρυξαν την προτίμησή τους στα «ταπεινά» δίτροχα, θεωρώντας πως ο «Ψηλός» θα τους έκανε «τη ζωή ποδήλατο» εάν γινόταν πρωθυπουργός. Το σύνθημα ακούστηκε κατά κόρον, αλλά γράφτηκε και σε τοίχους.
Με «μετωπική σύγκρουση» ενδοκομματικών ιδεολογικών ρευμάτων έμοιαζε πάντως η διαδικασία, η οποία είχε αναδείξει αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας τον Κ. Μητσοτάκης, την 1η Σεπτεμβρίου του προηγούμενου έτους. Ήταν η τρίτη διελκυστίνδα αυτού του είδους, σε μία τετραετία. Προηγήθηκαν, η νίκη του Γ. Ράλλη σε βάρος του Ευ. Αβέρωφ (Μάιος 1980) και η επικράτηση του Ευ. Αβέρωφ επί των Κ. Στεφανόπουλου και Γ. Μπούτου, το Δεκέμβριο του 1981.
Το 1984, το μόνο κοινό στοιχείο των δύο «μνηστήρων» της αρχηγίας έδειχνε να είναι το ... μικρό τους όνομα. Ο Κ. Στεφανόπουλος είχε την υποστήριξη της «καραμανλικής» πτέρυγας η οποία δεν έβλεπε με καθόλου καλό μάτι το ενδεχόμενο να αναλάβει το «πηδάλιο» του κόμματος ο «κεντρογενής», αλλά και «αλεξιπτωτιστής στην παράταξη» - όπως τον αποκαλούσαν- Κ. Μητσοτάκης. Στενός συνεργάτης του Γ. Παπανδρέου την εποχή του «Ανένδοτου» αλλά και πρωταγωνιστής της «Αποστασίας» το '65, ο Κ. Μητσοτάκης έμεινε εκτός Βουλής το 1974 επειδή ο Κ. Καραμανλής αρνήθηκε να τον συμπεριλάβει στις λίστες της Νέας Δημοκρατίας.
Έχοντας, πάντως, τη στήριξη και της σκληροπυρηνικής πτέρυγας των «αβερωφικών», ο Κ. Μητσοτάκης επικράτησε του Κ. Στεφανόπουλου με αναπάντεχη άνεση: Έλαβε 70 ψήφους έναντι 41 του Αχαιού πολιτικού.
Μπορεί το σύνθημα που του αφιέρωναν οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ να αφορούσε «παπάκια», ο ίδιος όμως ήταν σαν να είχε διανύσει μέσα σε μια επταετία διαδρομή πολιτικού ...υπερσιβηρικού σιδηρόδρομου: Στις εκλογές του 1977 κατάφερε να γίνει βουλευτής στα Χανιά, ως αρχηγός του μικρού, κεντρώου «Κόμματος Νεοφιλελεύθερων» που έλαβε το 1,08% των ψήφων. Εντάχθηκε στη Νέα Δημοκρατία ένα χρόνο αργότερα, όταν ο Κ. Καραμανλής, με το νου πλέον στραμμένο στο στόχο του να γίνει Πρόεδρος Δημοκρατίας, άρχισε τη «διεύρυνση προς το Κέντρο».
Το σύνθημα για το «παπάκι» άρεσε τόσο στους φίλους του ΠΑΣΟΚ, ώστε έμελλε να το «τιμήσουν» και σε επόμενες προεκλογικές περιόδους- κι ας μην αντιστοιχούσε σε εξαγγελίες για ΙΧ.
«ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΤΟΥ ΙΟΥΝΗ, ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΤΟ ΓΟΥΡΟΥΝΙ»
Η ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών του 1985 έδωσε στους οπαδούς του ΠΑΣΟΚ την ευκαιρία να σκαρφιστούν ένα από τα ... χονδροειδέστερα προεκλογικά συνθήματα, ever. Εξυπακούεται πως η ...λύση, δηλαδή η ρίμα, θα βρισκόταν οποιοσδήποτε κι αν ήταν ο μήνας. Από ιδέες, άλλο τίποτε! «Στις (τάδε) του Φλεβάρη, ο διάολος θα τον πάρει», «στις (δείνα) του Απρίλη, γίνε Ψηλέ ρεζίλι» κι ό,τι άλλο θέλετε...
Η αλήθεια είναι ότι στην κοινωνική - εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ είχε διαμορφωθεί πρόσφορο έδαφος για αυτήν την ... εκτράχυνση, αφ' ης στιγμής ο Κ. Μητσοτάκης έγινε αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας.
Την επόμενη κιόλας ημέρα, την Κυριακή, 2 Σεπτεμβρίου '84, ο Α. Παπανδρέου προσέδωσε χαρακτήρα «ιστορικής βεντέτας» στην αντιπαράθεση που θα είχε με το νέο ηγέτη της κεντροδεξιάς, επιχειρώντας να ξυπνήσει μνήμες από «τη μεγάλη προδοσία (σ. σ. 1965) στην οποία συμμετέσχον ο Κωνσταντίνος Γλίξγμπουργκ και ο σημερινός αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης». Είπε ακόμη ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ ότι η ανάδειξη του Κ. Μητσοτάκη ως αρχηγού υπαγορεύθηκε από «ομάδες που εκπροσωπούν το μεγάλο κεφάλαιο και την εξάρτηση της χώρας μας», προτού χαρακτηρίσει «εκφυλισμένη» την Κοινοβουλευτική Ομάδα της Νέας Δημοκρατίας που «μπόρεσε να εκλέξει έναν Εφιάλτη για αρχηγό».
Ο Α. Παπανδρέου τόνισε ακόμη ότι δεν επιθυμούσε κανένα διάλογο με το νέο αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, πέραν αυτού που επέβαλαν οι θεσμικές, συνταγματικές αναγκαιότητες.
Τόσο άσχημες ήταν οι σχέσεις ανάμεσα στους δυο αρχηγούς, ώστε ο Τύπος θεώρησε ... κοσμοϊστορικό γεγονός μια ψυχρή, απρόθυμη χειραψία τους, τη Δευτέρα 8 Οκτωβρίου 1984! Η χειραψία έγινε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, λίγο πριν αναχωρήσει για τη Μαδρίτη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής, ο οποίος είχε αναλάβει τη σχετική πρωτοβουλία, πιέζοντάς τους να δώσουν τα χέρια.
Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών, ήταν να διεξαχθεί η προεκλογική περίοδος του '85 σε κλίμα ... ξεχωριστό!
«Αριστεροί , το νου σας, αν νικήσει ο Μητσοτάκης θα ανοίξουν πάλι οι φυλακές και τα ξερονήσια και πρώτοι εσείς θα πάτε», διατεινόταν η «Αυριανή», που τότε είχε μεγάλη απήχηση σε λαϊκά στρώματα. Η ... προειδοποίηση βασιζόταν στην υπόθεση εργασίας ότι η Δεξιά, έχοντας χάσει την εξουσία για 3,5 έτη, θα επέστρεφε ρεβανσιστική και άγρια εάν νικούσε στις εκλογές. Στο πρόσωπο του «Ψηλού», το ΠΑΣΟΚ έβρισκε το συμβολισμό μιας «Δεξιάς που έκρυβε τη μοχθηρία της».
Το πολιτικό ρετρό για τη δεκαετία του '60, με το πρόσωπο του Κ. Μητσοτάκη στο επίκεντρο, χρησίμευε στο ΠΑΣΟΚ ως «αντίδοτο» στη φθορά την οποία είχε προκαλέσει η διακυβέρνηση 3,5 ετών. Το στοιχείο το οποίο θα συντηρούσε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις δυνάμεις των ... δυο τρίπτυχων, όπως τις προσδιόριζε ο Α. Παπανδρέου. «Οι δυνάμεις της προόδου, της δημοκρατίας, της αλλαγής κι εκείνες της αντίδρασης, της εξάρτησης και του αυταρχισμού».
Σε αυτήν την ...ωραία ατμόσφαιρα, «χόντραιναν» και οι ... προσωπικές αφιερώσεις.
«ΚΑΤΩ, Η ΧΟΥΝΤΑ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας το φώναξαν για πρώτη φορά το 1985, αλλά το «επιστράτευσαν» κι αργότερα. Το σύνθημα ασφαλώς κλήθηκε να διαδραματίσει ρόλο ... ηχητικού - ψυχολογικού αντίβαρου στην κινδυνολογία του ΠΑΣΟΚ, για τα «ξερονήσια» που θα άνοιγαν πάλι, εάν επικρατούσε η συντηρητική παράταξη. Τι εννοούσαν όμως οι γαλάζιοι οπαδοί, με τον όρο «χούντα»;
Εννοούσαν πολλά. Από τα «νωπά» μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει την περιβόητη υπόθεση των έγχρωμων ψηφοδελτίων, το Μάρτιο του 1985 στη Βουλή, κατά τη διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Τότε, σε κάθε βουλευτή δόθηκαν δύο ψηφοδέλτια διαφορετικού χρώματος - ένα γαλάζιο, με το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη και ένα κενό, λευκού χρώματος.
Επρόκειτο για προφανές μέτρο «αστυνόμευσης» των βουλευτών του κυβερνώντος ΠΑΣΟΚ. Αλησμόνητος έμεινε ο ισχυρισμός του προεδρεύοντος της συνεδρίασης εκείνης (23 Μαρτίου), Μ. Στεφανίδη, ότι το Σύνταγμα απαιτούσε ψηφοδέλτια «ομοιόμορφα», όχι όμως κατ' ανάγκη «ομοιόχρωμα»!
Κατά την προεκλογική περίοδο του '85, η Νέα Δημοκρατία κατήγγειλε την κυβέρνηση για «μονοπώληση της ενημέρωσης και συνεχείς παραβιάσεις των συμφωνιών της διακομματικής επιτροπής». Δεν ήταν όμως μόνο τα «νωπά» συμβάντα. Γενικότερα, η Νέα Δημοκρατία καταλόγιζε στο ΠΑΣΟΚ - από το 1982 - «δεσποτικές» και «ρεβανσιστικές» τάσεις που χαρακτήριζαν τη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού και των κρατικών Μέσων Ενημέρωσης.
Κάτι ακόμη: Όσο κι αν φαντάζει αλλόκοτο με βάση τις σημερινές θέσεις των κομμάτων, το 1983 η Νέα Δημοκρατία είχε αντιταχθεί στο γνωστό «άρθρο 4», με το οποίο η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έθετε δρακόντειους περιορισμούς στο απεργιακό δικαίωμα των εργαζομένων στο Δημόσιο και την Κοινή Ωφέλεια. Κατά τον τότε αρχηγό, Ευ. Αβέρωφ, το «άρθρο 4» σήμαινε «κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας» και «κομματικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων στο πλαίσιο της κολλεκτιβοποιούμενης καθημερινά οικονομίας».
Το «άρθρο 4» όριζε ότι η κήρυξη της απεργίας θα ήταν νόμιμη μόνο εάν την επικύρωνε το 51% των εργαζομένων. Επιπροσθέτως, παρείχε τη δυνατότητα στο 10% των εργαζομένων να αναστείλει την έναρξη απεργίας που είχε κηρυχθεί.
Το νομοσχέδιο επικρίθηκε ως αντισυνταγματατικό από το Δικηγορικό Σύλλογο, έφερε πολλά «πράσινα» συνδικαλιστικά στελέχη αντιμέτωπα με την κυβέρνηση, πυροδότησε απεργίες και διαδηλώσεις, προκάλεσε ρήξη - προσωρινή, πάντως- στις σχέσεις του ΚΚΕ με το ΠΑΣΟΚ, εξόργισε όλη την Αριστερά. «Πέρασε» τη νύχτα της 2ης προς 3ης Ιουνίου 1983, με τις ψήφους των κυβερνητικών βουλευτών.
Στις 29 Μαΐου 1983, για πρώτη φορά στις δύο δεκαετίες της «ζωής» της η ελληνική τηλεόραση διοργάνωσε διακομματική συζήτηση. Θέμα ήταν το «άρθρο 4» και συντονιστής ο δημοσιογράφος Μάκης Γιαμπαζολιάς. Από πλευράς κυβέρνησης συμμετείχε ο «τσάρος της οικονομίας» Γεράσιμος Αρσένης. Το ΚΚΕ εκπροσώπησε ο παλιός ναυτεργάτης Αντώνης Αμπατιέλος και τη Νέα Δημοκρατία ο - μετέπειτα αρχηγός - Κ. Μητσοτάκης.
Όχι, δεν είναι αστεϊσμός: Ο Κ. Μητσοτάκης υπεραμυνόταν του δικαιώματος της απεργίας στο δημόσιο!
Ο «Ψηλός» μάλιστα θα γινόταν ακόμη πιο λάβρος, εναντίον των μέτρων λιτότητας και «δημοσιονομικής εξυγίνασης» που θα εφήρμοζε το ΠΑΣΟΚ, στον απόηχο της εκλογική νίκης του, το 1985. Θα τον συναντήσουμε στις 22 Οκτωβρίου 1985, ομιλητή σε μεγάλη συγκέντρωση που θα οργανώσει το κόμμα του εναντίον του προγράμματος λιτότητας, το οποίο φέρει τη σφραγίδα του υπουργού Εθνικής Οικονομίας Κ. Σημίτη. Κεντρικά συνθήματα: «Όχι θυσίες χωρίς ελπίδα», «Αντρέα- Σημίτη, μας κλείσατε το σπίτι».
Θα συναντήσουμε, ακόμη, τον Κ. Μητσοτάκη το 1987, στην περίοδο των φοιτητικών διαδηλώσεων, των καταλήψεων και του «στριμωγμένου» υπουργού Παιδείας Αντώνη Τρίτση, να χαρακτηρίζει «τραγικά μικρό» το 8,7% του προϋπολογισμού που αντιστοιχούσε στην Παιδεία. Ναι, ο Κ. Μητσοτάκης όλα αυτά...
«Ο ΛΑΟΣ, ΔΕΝ ΞΕΧΝΑ, ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΔΕΞΙΑ»

Το πιο ανθεκτικό ... στο χρόνο σύνθημα των οπαδών του ΠΑΣΟΚ. Πολυακουσμένο, από το '85 κι εντεύθεν, κυρίως όποτε η Νέα Δημοκρατία διεκδικούσε επάνοδο στην εξουσία. Μολονότι δεν είχε πάντοτε την ίδια διεισδυτικότητα, κάθε φορά ακουγόταν στεντόρειο- σαν από ... εθιμικό δίκαιο.
Ακουγόταν ακόμη κι έπειτα από την πανθομολογούμενη έφοδο του «εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ» και του Κώστα Σημίτη, όχι ακριβώς «στο μέλλον», αλλά σίγουρα στον ιδεολογικό και κοινωνικό χώρο της Κεντροδεξιάς. Ακουγόταν ακόμη και το 2004, όταν το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Α. Παπανδρέου συμπεριλάμβανε στο Ψηφοδέλτιο Επικρατείας τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο και το Στέφανο Μάνο, επιφανείς νεοφιλελεύθερους και παλιούς υπουργούς, στην κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Το σύνθημα το υιοθετούσε κατά καιρούς το κοινό συγκεντρώσεων άλλων κομμάτων, από την Αριστερά έως και ΔΗΚΚΙ του Δημήτρη Τσοβόλα (1996- 2004). Ως ... όπλο του ΠΑΣΟΚ, όμως, κάποια στιγμή άρχισε να προκαλεί αλλεργία σε πολλούς οπαδούς και ψηφοφόρους της Αριστεράς. Κάπως έτσι «γεννήθηκε» και η «απαντητική» ατάκα: «Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά - του τη θυμίζουν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ».
Εκ του αποτελέσματος, πάντως, το σύνθημα φάνηκε να «πιάνει» στις εκλογές του '85, στις οποίες άλλωστε το ΠΑΣΟΚ το έριξε ως «βαρύ όπλο». Το ΠΑΣΟΚ νίκησε με 45,82%, το ΚΚΕ «πιέσθηκε» και έχασε μια μονάδα.
Τώρα, βέβαια, για αυτό πιθανότατα δεν ευθυνόταν μόνο ο γενικός φόβος των αριστερών για το ενδεχόμενο επανάκαμψης της Δεξιάς στην κυβέρνηση, αλλά και το όλο κλίμα των «μορατόριουμ» μεταξύ ΠΑΣΟΚ- ΚΚΕ, καθώς και οι ρήσεις του Χαρίλαου Φλωράκη περί «αθροίσματος των δημοκρατικών δυνάμεων». Εν γένει ευδιάκριτο ήταν αυτό το κλίμα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας, παρά τις επιμέρους «πολεμικές» περιόδους (πχ «άρθρο 4»). Εκ των πραγμάτων, αποδείχθηκε ότι ωφέλησε το ΠΑΣΟΚ.
«ΚΑΤΩ, ΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Το σύνθημα κυριάρχησε στις συγκεντρώσεις τις Νέας Δημοκρατίας, στις τρεις εκλογικές αναμετρήσεις που έγιναν από τη 18η Ιουνίου 1989 μέχρι την 8η Απριλίου του 1990. Κυρίως στις δυο πρώτες.
Το σύνθημα παρέπεμπε πρωτίστως στο τεράστιο σκάνδαλο Κοσκωτά. Δευτερευόντως, στις καταγγελίες για μίζες κυβερνητικών «σαϊνιών» από προμήθειες πολεμικού υλικού, καθώς και στο σκάνδαλο του γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού.
Την ... ωραία ατμόσφαιρα συμπλήρωναν και άλλα σκάνδαλα, όχι οικονομικής υφής, όπως ήταν η υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών με πρωταγωνιστή τον πρώην διοικητή του ΟΤΕ, Θεοφάνη Τόμπρα. Το αίτημα της «κάθαρσης» δέσποζε στην κοινωνία και την κεντρική πολιτική σκηνή, πολύ πριν από τις εκλογές του Ιουνίου 1989.
Το «κάτω οι κλέφτες του ΠΑΣΟΚ» ήταν μεν γαλάζιο σύνθημα, αλλά το πνεύμα του «άγγιζε» οπαδούς και προσωπικότητες και της Αριστεράς. Χαρακτηριστική ήταν η συνέντευξη που έδωσε στο ραδιοφωνικό σταθμό «9.84» ο Μίκης Θεοδωράκης, μέχρι πρότινος βουλευτής του ΚΚΕ - και εκ παραδόσεως ... έμψυχο βαρόμετρο πολιτικών εξελίξεων:
«Να απαλλαγούμε από τους κλέφτες. Λοιπόν, αν ενώσουμε τα χέρια δεξιοί και αριστεροί και απαλλαγούμε από τους κλέφτες, τότε νομίζω ότι στις 19 Ιουνίου θα μπορέσουμε να έχουμε τις διαφορές μας ξανά, σε πιο υγιή βάση». Είναι χαρακτηριστικό ότι νωρίτερα, στα τέλη Απριλίου του '89, ο μουσικοσυνθέτης γιόρτασε το Πάσχα μαζί με τον Κ. Μητσοτάκη, στα Χανιά.
Η πρώτη εκλογική αναμέτρηση οδήγησε στην κυβέρνηση Τζαννετάκη, δηλαδή τη συγκυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με τον ενιαίο τότε Συνασπισμό, που τον είχαν συγκροτήσει το ΚΚΕ και η Ελληνική Αριστερά του Λ. Κύρκου.
Ακολούθησαν οι παραπομπές στελεχών του ΠΑΣΟΚ στη Δικαιοσύνη. Πρώτος παραπέμφθηκε (23 Αυγούστου) για την υπόθεση του γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Νίκος Αθανασόπουλος.
Το βράδυ της Τετάρτης, 27 Σεπτεμβρίου 1989, άρχισε στη Βουλή η θυελλώδης συνεδρίαση για την υπόθεση Κοσκωτά. Κατέληξε - με τις ψήφους Νέας Δημοκρατίας και Συνασπισμού- στην απόφαση να παραπεμφθούν στο Ειδικό Δικαστήριο ο Α. Παπανδρέου και τέσσερις υπουργοί των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ. Αγ. Κουτσόγιωργας, Γ. Πέτσος, Δ. Τσοβόλας, Π. Ρουμελιώτης.
Η δεύτερη εκλογική αναμέτρηση του '89, εκείνη της 5ης Νοεμβρίου, οδήγησε στην «οικουμενική» κυβέρνηση Ζολώτα. Προηγήθηκε συνάντηση των πολιτικών αρχηγών, σε κλίμα γεμάτο οικειότητα και προσφωνήσεις του τύπου «Αντρέα μου», «Κώστα μου», «Αγαπητέ Χαρίλαε».
Τα μέσα ενημέρωσης διέδωσαν τους σχετικούς διαλόγους, αφήνοντας άφωνους εκατομμύρια ανθρώπους που απορούσαν με την ... κυκλοθυμική συμπεριφορά του πολιτικού συστήματος. Μέχρι πρότινος, οι μεν εκτόξευαν στους δε χαρακτηρισμούς όπως «κλέφτες», «συνωμότες και συκοφάντες».
Η Νέα Δημοκρατία νίκησε στις δυο εκλογές, αλλά αυτοδυναμία κέρδισε μόνο όταν «τρίτωσε το καλό» για αυτήν. Τον Απρίλιο του 1990.
Επί δυο έτη, ο Κ. Μητσοτάκης αξιοποίησε στο έπακρο, με μαεστρία, τα πάντα: Τη φθορά και τα σκάνδαλα του ΠΑΣΟΚ. Τον πόθο των ηγετών της Αριστεράς να κάνουν τον Συνασπισμό κυβερνώσα δύναμη, πιστεύοντας - αρκετοί εξ αυτών- πως ένα «υπόδικο ΠΑΣΟΚ» σύντομα θα διαλυόταν, αφήνοντας στο ΣΥΝ τη δεύτερη θέση στην πολιτική «ιεραρχία». Ευνοϊκό φυσικά ήταν για την κεντροδεξιά και το συνολικό, διεθνές κλίμα της εποχής, στον απόηχο της κατάρρευσης του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
«ΕΑΣ, ΕΑΣ, ΝΑ ΦΥΓΕΙ Ο ΚΕΡΑΤΑΣ»
Άλλο ένα ... αγενές σύνθημα εναντίον του - πρωθυπουργού, τότε- Κ. Μητσοτάκη. Ακούστηκε σε συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ, στην προεκλογική περίοδο του 1993. Στην πραγματικότητα ήταν σύνθημα «δανεισμένο» από τις κινητοποιήσεις που είχαν κάνει οι 8.000 απολυμένοι της Επιχείρησης Αστικών Συγκοινωνιών τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο του 1992.
Η υπόθεση της ΕΑΣ είχε αποκτήσει «εμβληματικές» διαστάσεις στην περίοδο της διακυβέρνησης από τον Κ. Μητσοτάκη κι έτσι το κοινό του ΠΑΣΟΚ την επανέφερε στο προσκήνιο, πριν από την εκλογική αναμέτρηση της 10ης Οκτωβρίου του '93.
Οι κάλπες του '93 επανέφεραν το ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου στην εξουσία- σχεδόν θριαμβευτικά. Όχι επειδή επενεργούσε κάποιο ενθουσιώδες ρεύμα «αλλαγής», όπως εκείνο του '81, αλλά διότι η οικονομική πολιτική της Νέας Δημοκρατίας είχε προκαλέσει τεράστια κοινωνική δυσαρέσκεια.
Κατά τη προηγούμενη δεκαετία, χρειάστηκε να παρέλθουν περίπου επτά χρόνια και να γίνει αφόρητη η δυσοσμία των σκανδάλων, για να αρχίσει να βρίσκει ευρύτατη απήχηση το γαλάζιο σλόγκαν της «απαλλαγής». Αντιθέτως, η .... πράσινη «απαλλαγή», αυτή που διακήρυττε το ΠΑΣΟΚ, άρχισε να κερδίζει έδαφος έπειτα από δυο μόλις χρόνια γαλάζιας διακυβέρνησης.
Μολονότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη είχε θέσει ως ύψιστο, ανελαστικό στόχο το «μάζεμα» των δημοσιονομικών μεγεθών, κατά την τριετία 1990 -1993 έκαναν ... άλματα τα ελλείμματα, αλλά και το δημόσιο χρέος που εκτοξεύθηκε από το 81 % του '90 σε 111% το '93.
Η εξήγηση που δόθηκε από πλευράς «μητσοτακικών» είναι ότι τότε ενσωματώθηκαν χρέη προγενέστερα, που τα είχε κρύψει επιμελώς η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Η ανταπάντηση ήταν πως σε αυτήν την περίπτωση θα καταγραφόταν επιδείνωση κάποιων δημοσιονομικών μεγεθών, άπαξ - κι όχι όλων, κατ' εξακολούθηση.
«ΟΤΑΝ, ΟΙ ΑΛΛΟΙ, ΘΑ ΨΑΧΝΟΥΝ ΓΙ' ΑΡΧΗΓΟ - ΕΜΕΙΣ ΘΑ ΣΕ ΦΩΝΑΖΟΥΜΕ ΞΑΝΑ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ»
Το «πικάρισμα» αυτό αποδείχθηκε πολύ δημοφιλές στις τάξεις των οπαδών του ΠΑΣΟΚ, ιδίως στις εκλογές του 1996. Τότε η νίκη φάνταζε σχεδόν βέβαιη, ο δε αρχηγός των «άλλων» ήταν εκ των προτέρων γνωστό ότι θα αντιμετώπιζε εσωκομματική αμφισβήτηση σε περίπτωση ήττας του κόμματός του. Ο εκπρόσωπος της «λαϊκής Δεξιάς» Μιλτιάδης Έβερτ, ο οποίος κατηγορούσε τον Κώστα Σημίτη για μονεταρισμό, ήξερε ότι τον περίμεναν ... στη γωνία πρωτίστως οι «νεοφελελεύθεροι» του κόμματος.
Το σύνθημα συν τοις άλλοις υπενθύμιζε ότι οι μάχες διαδοχής στη Νέα Δημοκρατία είχαν αναχθεί σε ένα είδος ... εσωτερικής ρουτίνας. Ο διάδοχος του Μ. Έβερτ θα ήταν ο πέμπτος αρχηγός, από το 1980. Με εξαίρεση τον Κ. Μητσοτάκη, οι ηγέτες της Νέας Δημοκρατίας... έρχονταν, έβλεπαν, έχαναν (στις εκλογές) κι απέρχονταν.
Το σύνθημα το φώναξαν οι φίλοι του ΠΑΣΟΚ και το 2000, αλλά τότε η - αυθεντική ή προσποιητή- σιγουριά λίγο έλειψε ... να τους βγει ξινή. Οι «άλλοι», πάντως, δεν έψαξαν για νέο αρχηγό - παρέμεινε ο Κώστας Καραμανλής.
Οι Νεοδημοκράτες «δανείστηκαν» το ίδιο σύνθημα το 2007. Κι αυτοί πάντως έπεσαν έξω ως προς το σκέλος που δεν τους ενδιέφερε και πολύ - αυτό που ενδιαφέρει πάντα είναι το προεκλογικό «πικάρισμα», όχι τόσο το πώς θα διαχειριστεί την ήττα ο αντίπαλος: ο Γ. Α. Παπανδρέου παρέμεινε αρχηγός, αν κι αυτό λίγες ημέρες ύστερα από τις εκλογές φάνταζε μάλλον απίθανο.
«ΑΕΡΑ, ΑΕΡΑ, ΝΑ ΦΥΓΕΙ Η ΧΟΛΕΡΑ»
Το κατ' εξοχήν ... γενικής χρήσης σύνθημα αυτού του είδους, μαζί φυσικά με το «απόψε πεθαίνει.. .» (οτιδήποτε θα ήθελαν να δουν πεθαμένο οι κραυγάζοντες). Ο αέρας που θα έδιωχνε τη χολέρα «έπνεε» κάθε φορά από τα στόματα όσων επιθυμούσαν σφόδρα να δουν αποκαθηλωμένους εκείνους, οι οποίοι κυβερνούσαν τη συγκεκριμένη περίοδο.
Με ιδιαίτερο πάθος φώναξαν το σύνθημα οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας τον Ιούνιο του 1989 και οι του ΠΑΣΟΚ το 1993.
«ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ - ΨΗΦΙΣΑΝΕ ΤΟ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ, ΠΛΗΡΩΝΕΙ Ο ΛΑΟΣ»
Δεν έχει πολλές φορές ένα κόμμα την ευκαιρία να πετυχαίνει ... μ' ένα σμπάρο τρία τρυγόνια, δηλαδή να κατακεραυνώνει τρεις αντιπάλους με ένα σύνθημα. Οι οπαδοί του ΚΚΕ το κάνουν ανελλιπώς, από εκλογές του 1993 μέχρι σήμερα.
Τότε, το 1993, το ΚΚΕ έκανε αυτοτελή εκλογική κάθοδο για πρώτη φορά από το '85, καθώς είχε αποχωρήσει από το Συνασπισμό. Στις εκλογές εκείνες - ειρήσθω εν παρόδω- η Αριστερά βρέθηκε σε ιστορικό ναδίρ. Το ΚΚΕ έλαβε μόλις 4,54%, ο δε Συνασπισμός της Μαρίας Δαμανάκη έμεινε εκτός Βουλής (2, 94%). Ήταν φανερό ότι η Αριστερά δεν πλήρωσε μόνο το κλίμα που είχε διαμορφώσει η κατάρρευση του «υπαρκτού», αλλά και τη συμμετοχή της στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Ζολώτα. Το ΚΚΕ, άλλωστε, βίωσε δυο διασπάσεις και αντίστοιχες αποχωρήσεις στελεχών, από τη σύμπραξη με τη Νέα Δημοκρατία κι έπειτα.
Η Συνθήκη του Μάαστριχτ υπεγράφη τον Φεβρουάριο του 1992. Οι ελληνικές υπογραφές σε αυτήν ήταν του Αντώνη Σαμαρά και του Ευθύμιου Χριστοδούλου, υπουργών Εξωτερικών και Εθνικής Οικονομίας, αντιστοίχως. Στο ελληνικό Κοινοβούλιο ψηφίστηκε τον Ιούλιο του '92, από όλα τα κόμματα εξαιρουμένου του ΚΚΕ.
Η Συνθήκη έθεσε την Ευρώπη στην τροχιά που θα οδηγούσε στην Οικονομική Νομισματική Ένωση. Τότε τέθηκαν και τα επιτρεπτά όρια του ελλείμματος, 3%, και του χρέους, 60%. Τα κριτήρια ήταν και για τα μέτρα εκείνης της εποχής αυστηρότατα: Μόνο το Λουξεμβούργο τα πληρούσε!
Ελάχιστοι βεβαίως φαντάζονταν, τότε, αυτό που θα συνέβαινε σήμερα, την άνοιξη του 2012, στην - καταχρεωμένη, παραζαλισμένη από την κρίση και τις μονεταριστικές ιδεοληψίες- Ευρωπαϊκή Ένωση: Εάν αποβάλλονταν από την Ευρωζώνη όσες χώρες δεν ανταποκρίνονται στα δυο κριτήρια, ελλείμματος και χρέους, τότε θα έμεναν μόνο τρεις. Η Φινλανδία, η Εσθονία και το Λουξεμβούργο!... Ναι, και η Γερμανία έξω θα ήταν. Έχει χρέος 81%...
Αντί επιλόγου, τέσσερα δηκτικά ... μετεκλογικά συνθήματα. Ακούστηκαν - ή γράφηκαν κιόλας - σε χώρους, όπως πχ τα Πανεπιστήμια, όπου υπήρχαν αποδέκτες του σαρκασμού. Πάλι τηρούμε χρονική σειρά.
«Το ΠΑΣΟΚ έπαθε σοκ»: έπειτα από τις εκλογές του '74
«Τι δεκαεφτά, τι δέκα κόμμα εφτά»: Σαρκασμός (κυρίως των αυτόνομων) για το στόχο του 17% που είχε θέσει το ΚΚΕ το '81, προκειμένου να λάβει μέρος στη δεύτερη κατανομή των εδρών. Βεβαίως το ΚΚΕ τότε πήρε 10,9 κι όχι 10,7, αλλά έπρεπε να «βγει» η ρίμα...
«Ψηφίστε το κόμμα, όσο υπάρχει ακόμα»: Σαρκασμός (κυρίως οπαδών του ΚΚΕ) για τις πενιχρές εκλογικές επιδόσεις του ΚΚΕ εσωτερικού.
«Το ζουμί το έχει, η γέρικη η κότα - θέλουμε πρωθυπουργό, πιο γέρο απ' το Ζολώτα»: Νέοι της ΚΝΕ και της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος που διαφωνούσαν με τις επιλογές των ηγετών της Αριστεράς για συμμετοχή στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Ζολώτα.