Εις μνήμην Νίκου Ξυλούρη: Ένας άνθρωπος στο ύψος των περιστάσεων

Πέρασαν 39 χρόνια από τον χαμό του Νίκου Ξυλούρη. Ο «Αρχάγγελος της Κρήτης» γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου του 1936 και απεβίωσε από καρκίνο στις 8 του Φλεβάρη του 1980. Για τον Νίκο Ξυλούρη θα διαβάσετε πολλά: για τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, για το πως "κλέφτηκε" με τη σύζυγό του Ουρανία αφού οι γονείς της δεν τον ήθελαν, για τα πρώτα δύσκολα χρόνια στην Αθήνα, για το πως άρχισαν οι επιτυχίες, για τη γνωριμία του με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, για την καταξίωση αλλά αργότερα το πως το κοινό του γύρισε "την πλάτη", τον καρκίνο και τον πρόωρο χαμό του.
Όλα αυτά είναι γνωστά. Ο λόγος όμως που γράφουμε σήμερα για τον Νίκο Ξυλούρη είναι για να τονίσουμε κάτι άλλο: Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν ένας τραγουδιστής που τραγούδησε μεγάλα τραγούδια, μίλησε στην ψυχή των σκεπτόμενων Ελλήνων σε μια δύσκολη εποχή αλλά κυρίως στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Δε γονάτισε, δεν υπέκυψε, δεν τραγούδησε σε "χουντοπανηγύρια", ενώ δεν ύμνησε τους δικτάτορες.
Αυθόρμητα μπήκε στην κατάληψη του Πολυτεχνείου και τραγούδησε μαζί με τους φοιτητές, συνειδητά συμμετείχε στην παράσταση "Το Μεγάλο μας Τσίρκο" με τους χουντο-αστυφύλακες να παρακολουθούν κάθε του κίνηση: δεν το έπαιζε ήρωας, ούτε αντιστασιακός. Ήταν όμως δημοκράτης, (άξιος συνεχιστής της παράδοσης που θέλει τους Κρητικούς να είναι δημοκράτες) και η κατάσταση που επικρατούσε τον έπνιγε. Βγήκε μπροστά λοιπόν και μαζί με τους "ολίγους" σήκωσε το λάβαρο της αντίδρασης.
Το παράδειγμά του δεν το ακολούθησαν πολλοί καλλιτέχνες αν και θα μπορούσαν. Ο Οικονομίδης (ο μεγαλύτερος κονφερασιέ της εποχής) έγραψε μαζί με τον Γιώργο Κατσαρό τον ύμνο της Χούντας. Η Ρένα Βλαχοπούλου, η Μαρινέλλα, ο τραγουδιστής ο Γιάννης Βογιατζής, ο Κώστα Βουτσάς, ο Γιάννης Πουλόπουλος, οι πολυαγαπημένοι μας Νίκος Σταυρίδης και Ντίνος Ηλιόπουλος, η Τζένη Βάνου, ο Σταμάτης Κόκοτας, ο Τώνης Μαρούδας, ο Γιώργος Ζαμπέτας, όλοι σχεδόν οι τραγουδιστές του "ελαφρού" ρεπερτορίου τραγούδησαν στις επετειακές "χουντό-γιορτές". Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης (ναι - ο μεγάλος Γρηγόρης, ο τραγουδιστής των επικών τραγουδιών του Μίκη), από "Γρηγόρης της Ελλάδας" έγινε ο "Γρηγόρης της Χούντας". Η Βίκυ Μοσχολιού τραγουδούσε τον ύμνο της Χούντας στις κλειστές γιορτές των δικτατόρων, ενώ η Αλίκη Βουγιουκλάκη διασκέδαζε με τον αρχηγό της τότε ΚΥΠ Ρουφογάλη.
Είχαν ανάγκη όλοι να το παίξουν "καλοί" με το καθεστώς; Ηθοποιοί και τραγουδιστές καταξιωμένοι και "ασφαλείς" λόγω της δημοφιλίας τους; Όχι. Μπορεί να έχαναν κάποιες δουλειές αλλά δύσκολα θα έτρωγαν ξύλο ή θα έμπαιναν φυλακή. Παρόλα αυτά όμως το έκαναν αν και έβλεπαν την καταπίεση και την καταστροφή που προκαλούσαν οι δικτάτορες.
Την διαφορά την έκαναν λίγοι - όπως συμβαίνει πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις. Και ο Νίκος ο Ξυλούρης (που δε σπούδασε, δεν ήταν τόσο διαβασμένος, που είχε μικρά παιδιά, που πάλευε για να εξασφαλίσει την οικογένειά του) ήταν ανάμεσα σ' αυτούς τους λίγους.
Και μετά ήρθε η Μεταπολίτευση. Και όλοι αυτοί οι σπουδαίοι (πέραν από κάθε ειρωνία) καλλιτέχνες, βγήκαν "άσπιλοι και αμόλυντοι" στην κοινωνία, συνέχισαν να έχουν προσβάσεις - όπως είχαν και επί Χούντας - πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (όπως του Γιώργου Οικονομίδη και κάποιων ερμηνευτών του "ελαφρού"). Και σιγά-σιγά αυτοί που έκαναν τη διαφορά και κράτησαν τη σημαία ψηλά για το συνάφι τους, όπως ο Νίκος Ξυλούρης, μπήκαν στο περιθώριο.
Βέβαια ο "Αρχάγγελος της Κρήτης" δικαιώθηκε σε βάθος χρόνου. Λίγοι μπορούν να τον κατηγορήσουν γι' αναντιστοιχία λόγων και έργων. Ο κόσμος τον αγάπησε και τον θυμάται ακόμα και σήμερα - 37 χρόνια μετά, άσχετα αν τον είχε ξεχασμένο στις δύσκολες στιγμές των νοσοκομείων.
Οι λίγοι που τον γνώρισαν προς το τέλος της ζωής του, μπορούν να πουν ότι είχε μια πίκρα, γιατί δεν αποδόθηκε δικαιοσύνη ποτέ (το ντοκυμανταίρ που παραθέτουμε παρακάτω το δείχνει αυτό ξεκάθαρα): όχι γιατί ήταν εκδικητικός αλλά γιατί είχε την παλιά αντίληψη που υπήρχε στην Κρήτη, η οποία υποστήριζε με απλά λόγια ότι τα πράγματα πρέπει να μπαίνουν στη θέση τους και ο καθένας θα πρέπει να λαμβάνει κάτι ανάλογο με τα όσα έκανε στη ζωή του. Αυτό δεν έγινε ποτέ βέβαια στην χώρα μας, κάτι για το οποίο πληρώνουμε ακόμα και σήμερα...
Ο Νίκος Ξυλούρης βέβαια παραμένει το καλό παράδειγμα για όλες τις επόμενες γενιές. Γιατί ήταν ένας άνθρωπος που στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων...